Gerard Scholtz

Cecile Cilliers

So ’n mooi buiteblad, wit, grys en swart, en ’n vrou met ’n regop rug, haar blik op die see voor haar, staande, nee, ­gebalanseer, op die “i” van die titel: Lig wankelend. Mooi titel ook, want fyn gebalanseer was die lewe van Utte Reuter, soms wel in die lig, ja, maar meermale nie, en nooit heeltemal in ewewig nie.

Met behulp van dagboeke, ­briewe, ­foto’s en bandopnames het Gerard Scholtz sy raamwerk geskep, die buitelyne van ’n lewe. Sommige feite en ­stories, skryf hy in die “Erkennings”, het hy woordeliks aangehaal, ander moes hy aanpas en verwerk. En (mooi ­gestel): Ander het my verlei. Dit is wat die ­storieverteller ­onderskei – hy laat hom verlei deur oomblikke in die lewe van ­ander mense. In hierdie boek doen Scholtz meer as dit. Deur hierdie lewe te beskryf, ontruk hy Utte aan die ­vergetelheid, haar eie en dié van ander. Hy gee aan haar die ­status wat die lewe uiteindelik van haar weggeneem het. Want Utte eindig in ’n tehuis vir Alz­heimer-lyers – gestroop van alles, ­af­geskei van die lewe in ’n steriele ­vakuum van ’n wit niks.

Op 24 November 1949 kom Utte ­Reuter alleen in Kaapstad-hawe aan; saam met haar dra sy twee pakkies briewe en ’n digbundel van Rilke. Sy is hier om te trou met Christiaan Hofmeyr, die broer van haar penvriendin, wat ’n uitkoms bied van die ver­skrikking en nadraai van die Tweede Wêreldoorlog. Aldus die flapteks. Maar Utte kom nooit werklik in Afrika tuis nie. Ten spyte van haar belangstelling in haar tuin, haar verworwe kennis van die bome, plante, voëls, die diertjies wat haar tuin bewoon, bly sy ’n ontheemde, hunker iets in haar altyd terug na Duitsland. Miskien ­omdat sy altyd die gesig van haar beminde Félix agter die toe venster sien. Wagtend op haar.

Haar huwelik is nie ’n dawerende sukses nie, maar wanneer sy op ’n dag op besoek na Duitsland ­terugkeer, vind sy haar daar ook nie meer tuis nie. Sy staan lig ­wankelend tussen twee ­wêrelddele.

Behalwe vir die openingshoofstuk en die slot, vertel Utte self haar storie, en Scholtz gee aan haar ’n liriese stem.

Haar gedagtes word dikwels in die vorm van ­poësie neergeskryf, en die aaklige tye in haar lewe – verpleegster op die slagveld, honger, verkragting, verraad – word deur hierdie vertelstem gesublimeer. ’n Beskaafde, begaafde vrou kom te voorskyn. Maar mettertyd word die goeie dae – haar tuin, haar seuns – deur kwade herinneringe verdring: Hoeveel bloed en dood en angs kan die menslike siel per slot van ­rekening verduur ? En mettertyd neem ’n bepaalde raserny oor. Totdat ­Christiaan verplig voel om haar in ’n ­tehuis te plaas.

Al is die roman glo nie heeltemal ­feitelik korrek nie (die skrywer het ­immers die reg om hom te laat verlei) is dit in alle opsigte ’n ware verhaal, want waarhede word ­ontbloot wat beide ­ontroerend én onthutsend is. Die wese van die liefde en lewe van Utte Reuter (subtitel van die boek en ook aan Rilke ontleen), stel die leser bloot aan on­sekerheid, verlange, liefde, vrees en angs wat eindelik in ’n verskriklike eensaamheid oorgaan. Ek kon nie deur die ­gebreekte blou oë sien nie, skryf die verteller. Maar hy het wel tot in haar siel gekyk, en die leser in daardie blik laat deel. ’n Besonderse lees­ervaring.

QUEILLERIE-UITGEWERS, KAAPSTAD. (SAGTEBAND, 216 BLADSYE.)

Cecile Cilliers is ’n vryskut-resensent.