Die Huisgenoot 8.07.2010
ONTHOU 'N LEWE
SOMMIGE skrywers
loop rond met ’n magdom stories in hul kop. Ander het eintlik net een storie
waarmee hulle jare lank worstel. Gerard Scholtz is só ’n skrywer, en op ’n rype
61 het hy sy skrywersdroom uiteindelik verwesenlik met ’n baie besonderse boek.
Die storie wat
hy wou opteken is ’n ware verhaal – ’n aangrypende liefdesdrama wat oor
dekades afgespeel het en nou vertel word
in Lig Wankelend – Die Wese van die Liefde en Lewe van Utte Reuter.
Dis nie sy
Duitse vriendin se ware naam nie, sê Gerard. Hy moes nogal skaaf aan die
gegewens om haar identiteit te beskerm ter wille van haar familie, selfs nou ná
haar dood. Maar aan die harde feite van haar lewe het Gerard nie verander nie.
Van hoe sy as jong vrou uit die verskrikking van die Tweede Wêreldoorlog ontsnap het om hier te trou met
’n Afrikaanse man uit ’n gesiene familie. Van hoe sy nooit werklik in
Suid-Afrika kon aanpas nie en altyd maar bly hunker het na die Europa van haar
jeug. Haar huwelik het met die jare net stormagtiger geword en nie ’n dag het
verbygegaan dat sy nie verlang het na haar jeugliefde, Felix Fauré, nie. Felix
wat maar altyd agter ’n venster staan en wag…
Aanvanklik sou
Gerard sy eertydse buurvrou se biografie help skryf. Sy was gretig om haar
veelbewoë lewe te boekstaaf en het haar dagboeke en briewe vir Gerard
beskikbaar gemaak. Toe sy later siek word, het haar lewensverhaal ’n loop van
sy eie begin neem, vertel hy. Hy het “Dit was vir my ’n groot ding. Ek
Utte se storie word deur terugblikke vertel. Haar gelukkige jeugjare word afgewissel met grusame ervarings in die oorlog en haar worsteling om in ’nvreemde land aan te pas. Hier in Suid-Afrika is haar siel opnuut geknak deur ’n verstikkende politieke bestel en ’n liefdelose huwelik. Haar verhaal word vertel vanuit haar laaste tuiste: die wit kamer in die tehuis waar sy opgeneem is vir Alzheimer-siekte.
Haar herinnerings en emosies word soms baie poëties uitgedruk en ander kere is daar kort verklarings van dinge – soos ’n feitelike opsomming van die bomaanval op Dresden of ’n uiteensetting van iets soos die siekte spinale polio
Dis ’n huldeblyk aan die vrou wat die boek geïnspireer het omdat sy self so ’n verbete navorser was, verduidelik Gerard. “Sy het haar lewe lank altyd navorsing gedoen oor alles en nog wat. As ons hier in die omgewing ’n vreemde blom ontdek het, kon ons maar net by haar gaan aanklop en sy sou groot moeite doen om uit te vind watter soort blom dit is. Alles moes altyd so korrek beskryf word.”
Die karakter in Lig Wankelend kom na Suid-Afrika met karige besittings en in haar tas ’n bundel van die Duitse digter Rilke. Rilke se poesië was die inspirasie vir die meer liriese gedeeltes in die boek. Gerard beskryf sy skryfstyl as “filmies”, ’n oorblyfsel van sy agtergrond as dramadosent en teaterregisseur. “Ek is baie gesteld daarop dat emosies en denkprosesse lewendig gemaak moet word. Dis asof ek ’n wysie in my kop hoor en dan val die frases so in ’n patroon.”
Omdat Gerard dikwels aan die boek geskryf het terwyl hy oorsee was, het hy hom die karakter se verlange na haar hartland goed kon voorstel. “Ek het voor my geestesoog die fynbos gesien, die paadjies wat sy geloop het. En hoe anders dit was as die Europa wat sy agtergelaat het.”
Gerard beskryf homself as ’n “verstrooiingsmens”, iemand wat tuis voel tussen
teenstrydige en uiteenlopende kulture en idees. Hy wou in sy boek uiterstes en
kontraste uitbeeld, hoe die karakter tussen lande en ervarings moes spronge
maak. “Ook van een oorlog na ’n ander konfliksituasie hier in Suid- Afrika.
Utte was in die hart van die nasionalistiese vergrype in Nazi-Duitsland, en toe
sy in 1949 na Suid-Afrika kom, tref sy dieselfde nasionalisme hier aan. Iets
soos die inwyding van die Voortrekkermonuement was vir haar ’n verskrikking.” Hoewel
hulle nie aktief betrokke was by die skryfproses nie, was dit vir Gerard
belangrik dat haar kinders, wat oorsee woon, kennis neem dat hul ma se
lewensverhaal geboekstaaf is. Hy was
verlig toe hulle hul seën uitspreek oor sy pennevrug.
Gerard was maar
skrikkerigtoe hy sy boek die dag aan ’n uitgewer voorlê, maar die gr ootste verrassing
was dat so min van sy oorspronklike teks verander is, sê hy ingenome. “Toe ek
besef my boek gaan uitgegee word, was
dit ’n effense skok om te weet my gedagtewêreld gaan nou openbaar gemaak word.
Maar toe besef ek ek moet my nou losmaak vandie storie. Dis eintlik ’n goeie gevoel
om te weet die naelstring is nou geknip.”
DAT Gerard hom
so goed
Ná ’n lang loopbaan in die onderwys en as dramadosent het Gerard en Anuta op die kusdorp Rooiels kom aftree. “Ek het geweet ek sou my moes besig hou met iets en dis toe dat ek begin werk het aan my Duitse vriendin se lewensverhaal. Ek het begin skryf, dan opgehou en veel later weer begin skryf. Soms het ’n jaar verbygegaan waarin ek niks gekryf het nie, maar ek het nooit moedeloos geword nie. Ek het geweet dit is ’n ongelooflike storie en dit moet vertel word.”
Gerard het sy
boek oor Utte ’n hele paar keer van voor tot agter oorgeskryf en dit het hom lank
geneem om sy “innerlike stem” te vind. Hy het begin delf en die ure lange
gesprekke wat hulle gevoer het, noukeurig begin opteken. En sy verbeelding vrye
teuels gegee. Omdat hy al so dikwels in Europa gereis het, was dit nie vir hom
moeilik om gestalte te gee aan die landskap van Utte se jeug nie. “Die vrou wat
ek leer ken het, was ’n besonderse mens. Sy het nooit haar Duitsheid gelos nie.
Sy het op Sondae haar Duitse klere aangetrek en Duitse koekies gebak –
Blitzkuchen mit Apfeln – tot aan die einde. Sy’t met ’n Duitse aksent bly
praat. Die hunkering het altyd ebly. “En
toe sy toe wel teruggaan, was dit nie na die Duitsland wat sy onthou het nie.
Dit was ’n reuse ontnugtering.”
Hy het reeds
begin werk aan ’n tweede boek, dié keer ’n baie ligter bundel reisverhale. “Dis
oor alles wat verkeerd
Hul lewe op Rooiels is baie bedrywig en wanneer hy nie skryf nie, doen Gerard publisiteit vir die Hermanuspietersfontein Wwynkelder. Hy skryf persverklarings, help met advertensieveldtogte en organiseer funksies. En Saterdae help hy vir Anuta by die plaaslike boeremark.
Hy en Anuta is al 33 jaar getroud en is steeds mekaar se beste maats. So onstuimig soos die liefdeslewe van Utte Reuter is, so ongekompliseerd is die Scholtze se huwelik. Om hom in te dink in die hartseer van ’n ongelukkige verhouding, was waarskynlik die grootste verbeeldingsprong wat Gerard met die skryf van sy eerste boek moes maak. Hy gee toe hoe ouer hy word, hoe meer besef hy dis ’n seëning om in ’n gelukkige verhouding te wees. En hoe meer deernis het hy met ’nvrou soos Utte Reuter wat haar lewe lank moes baklei vir liefde en geluk.
Die skryf van haar lewensverhaal was ’n liefdesdaad – en ’n storie wat die leser lank sal bybly. Gerard Scholtz het herinneringe van ‘n vriendin opgeteken en hieruit is sy debuutroman gebore Dis ’n ware verhaal – ’n aangrypende liefdesdrama wat oor dekades afgespeel het.