ONTHOU 'N LEWE

 

DEUR HANNELIE BOOYENS

SOMMIGE skrywers loop rond met ’n magdom stories in hul kop. Ander het eintlik net een storie waarmee hulle jare lank worstel. Gerard Scholtz is só ’n skrywer, en op ’n rype 61 het hy sy skrywersdroom uiteindelik verwesenlik met ’n baie besonderse boek.

Die storie wat hy wou opteken is ’n ware verhaal – ’n aangrypende liefdesdrama wat oor dekades  afgespeel het en nou vertel word in Lig Wankelend – Die Wese van die Liefde en Lewe van Utte Reuter.

Dis nie sy Duitse vriendin se ware naam nie, sê Gerard. Hy moes nogal skaaf aan die gegewens om haar identiteit te beskerm ter wille van haar familie, selfs nou ná haar dood. Maar aan die harde feite van haar lewe het Gerard nie verander nie. Van hoe sy as jong vrou uit die verskrikking van die Tweede  Wêreldoorlog ontsnap het om hier te trou met ’n Afrikaanse man uit ’n gesiene familie. Van hoe sy nooit werklik in Suid-Afrika kon aanpas nie en altyd maar bly hunker het na die Europa van haar jeug. Haar huwelik het met die jare net stormagtiger geword en nie ’n dag het verbygegaan dat sy nie verlang het na haar jeugliefde, Felix Fauré, nie. Felix wat maar altyd agter ’n venster staan en wag…

Aanvanklik sou Gerard sy eertydse buurvrou se biografie help skryf. Sy was gretig om haar veelbewoë lewe te boekstaaf en het haar dagboeke en briewe vir Gerard beskikbaar gemaak. Toe sy later siek word, het haar lewensverhaal ’n loop van sy eie begin neem, vertel hy. Hy het “Dit was vir my ’n groot ding. Ek kan die dag goed onthou toe ek uiteindelik my innerlike stem gevind het. Ek het hier in my studeerkamer gesit met die uitsig op die see en voor ons huis is ’n wildekamferbos. Ek het gewag vir die regte invalshoek en skielik tref die reuk van die wildekamferbos my en ek sien die swaels hier verbyvlieg. Toe’s dit byna soos ’n psalm; die mineurtoon van die boek is op daardie oomblik vasgelê.”

Utte se storie word deur terugblikke vertel. Haar gelukkige jeugjare word afgewissel met grusame ervarings in die oorlog en haar worsteling om in ’nvreemde land aan te pas. Hier in Suid-Afrika is haar siel opnuut geknak deur ’n verstikkende politieke bestel en ’n liefdelose huwelik. Haar verhaal word vertel vanuit haar laaste tuiste: die wit kamer in die tehuis waar sy opgeneem is vir Alzheimer-siekte.

Haar herinnerings en emosies word soms baie poëties uitgedruk en ander kere is daar kort verklarings van dinge – soos ’n feitelike opsomming van die bomaanval op Dresden of ’n uiteensetting van iets soos die siekte spinale polio

Dis ’n huldeblyk aan die vrou wat die boek geïnspireer het omdat sy self so ’n verbete navorser was, verduidelik Gerard. “Sy het haar lewe lank altyd navorsing gedoen oor alles en nog wat. As ons hier in die omgewing ’n vreemde blom ontdek het, kon ons maar net by haar gaan aanklop en sy sou groot moeite doen om uit te vind watter soort blom dit is. Alles moes altyd so korrek beskryf word.”

Die karakter in Lig Wankelend kom na Suid-Afrika met karige besittings en in haar tas ’n bundel van die Duitse digter Rilke. Rilke se poesië was die inspirasie vir die meer liriese gedeeltes in die boek. Gerard beskryf sy skryfstyl as “filmies”, ’n oorblyfsel van sy agtergrond as dramadosent en teaterregisseur. “Ek is baie gesteld daarop dat emosies en denkprosesse lewendig gemaak moet word. Dis asof ek ’n wysie in my kop hoor en dan val die frases so in ’n patroon.”

Omdat Gerard dikwels aan die boek geskryf het terwyl hy oorsee was, het hy hom die karakter se verlange na haar hartland goed kon voorstel. “Ek het voor my geestesoog die fynbos gesien, die paadjies wat sy geloop het. En hoe anders dit was as die Europa wat sy agtergelaat het.”

Gerard beskryf homself as ’n “verstrooiingsmens”, iemand wat tuis voel tussen teenstrydige en uiteenlopende kulture en idees. Hy wou in sy boek uiterstes en kontraste uitbeeld, hoe die karakter tussen lande en ervarings moes spronge maak. “Ook van een oorlog na ’n ander konfliksituasie hier in Suid- Afrika. Utte was in die hart van die nasionalistiese vergrype in Nazi-Duitsland, en toe sy in 1949 na Suid-Afrika kom, tref sy dieselfde nasionalisme hier aan. Iets soos die inwyding van die Voortrekkermonuement was vir haar ’n verskrikking.” Hoewel hulle nie aktief betrokke was by die skryfproses nie, was dit vir Gerard belangrik dat haar kinders, wat oorsee woon, kennis neem dat hul ma se lewensverhaal  geboekstaaf is. Hy was verlig toe hulle hul seën uitspreek oor sy pennevrug.

Gerard was maar skrikkerigtoe hy sy boek die dag aan ’n uitgewer voorlê, maar die gr ootste verrassing was dat so min van sy oorspronklike teks verander is, sê hy ingenome. “Toe ek besef my boek gaan  uitgegee word, was dit ’n effense skok om te weet my gedagtewêreld gaan nou openbaar gemaak word. Maar toe besef ek ek moet my nou losmaak vandie storie. Dis eintlik ’n goeie gevoel om te weet die naelstring is nou geknip.”

DAT Gerard hom so goed kan identifiseer met iemand wie se hart bly smag na ’n ander land, is nie toevallig nie. Niks is vir hom en sy vrou, Anuta, lekkerder as om hul tasse te pak en verre lande te verken nie. Hulle het al fiets getrap deur die hele Europa, Engeland en Ierland. Hulle is per fiets vanaf St. Petersburg tot in Moskou; die lengte van Frankryk – oor die Alpe – tot aan die Mediterreense See. Soms bring hulle tot ses maande op ’n slag in Europa deur en hulle het vir lang tye in die Ooste gebly en klasgegee. Dis juis op hul wêreldreise dat die skryfgogga Gerard gepak het. “Terwyl ons reis, skryf ek vir almal briewe. Ek’s dol daaroor om so ’n dik pak briewe huis toe te pos. En ek’s ’n freak as dit kom by dagboeke en rekordhou.”

Ná ’n lang loopbaan in die onderwys en as dramadosent het Gerard en Anuta op die kusdorp Rooiels kom aftree. “Ek het geweet ek sou my moes besig hou met iets en dis toe dat ek begin werk het aan my Duitse vriendin se lewensverhaal. Ek het begin skryf, dan opgehou en veel later weer begin skryf. Soms het ’n jaar verbygegaan waarin ek niks gekryf het nie, maar ek het nooit moedeloos geword nie. Ek het geweet dit is ’n ongelooflike storie en dit moet vertel word.”

Gerard het sy boek oor Utte ’n hele paar keer van voor tot agter oorgeskryf en dit het hom lank geneem om sy “innerlike stem” te vind. Hy het begin delf en die ure lange gesprekke wat hulle gevoer het, noukeurig begin opteken. En sy verbeelding vrye teuels gegee. Omdat hy al so dikwels in Europa gereis het, was dit nie vir hom moeilik om gestalte te gee aan die landskap van Utte se jeug nie. “Die vrou wat ek leer ken het, was ’n besonderse mens. Sy het nooit haar Duitsheid gelos nie. Sy het op Sondae haar Duitse klere aangetrek en Duitse koekies gebak – Blitzkuchen mit Apfeln – tot aan die einde. Sy’t met ’n Duitse aksent bly praat. Die hunkering het altyd  ebly. “En toe sy toe wel teruggaan, was dit nie na die Duitsland wat sy onthou het nie. Dit was ’n reuse ontnugtering.”

Hy het reeds begin werk aan ’n tweede boek, dié keer ’n baie ligter bundel reisverhale. “Dis oor alles wat verkeerd kan loop as jy die pad vat, want ek en Anuta het al op ons reise elke moontlike ramp beleef tussen al ons avonture deur.” Die egpaar het nie kinders nie en dit het hulle deur die jare vryhede toegelaat wat baie ander mense van hul ouderdom nie het nie, sê Gerard.

 

Hul lewe op Rooiels is baie bedrywig en wanneer hy nie skryf nie, doen Gerard publisiteit vir die Hermanuspietersfontein Wwynkelder. Hy skryf persverklarings, help met advertensieveldtogte en organiseer funksies. En Saterdae help hy vir Anuta by die plaaslike boeremark.

Hy en Anuta is al 33 jaar getroud en is steeds mekaar se beste maats. So onstuimig soos die liefdeslewe van Utte Reuter is, so ongekompliseerd is die Scholtze se huwelik. Om hom in te dink in die hartseer van ’n ongelukkige verhouding, was waarskynlik die grootste verbeeldingsprong wat Gerard met die skryf van sy eerste boek moes maak. Hy gee toe hoe ouer hy word, hoe meer besef hy dis ’n seëning om in ’n gelukkige verhouding te wees. En hoe meer deernis het hy met ’nvrou soos Utte Reuter wat haar lewe lank moes baklei vir liefde en geluk.

Die skryf van haar lewensverhaal was ’n liefdesdaad – en ’n storie wat die leser lank sal bybly. Gerard Scholtz het herinneringe van ‘n vriendin opgeteken en hieruit is sy debuutroman gebore Dis ’n ware verhaal – ’n aangrypende liefdesdrama wat oor dekades afgespeel het.